Oficjalny portal Gminy Tuchomie

W świadomości współczesnych mieszkańców Ziemi Bytowskiej Tuchomie stanowi jej integralną część i trudno sobie wyobrazić, że kiedyś mogło być inaczej. Według przekazów źródłowych, w średniowieczu Tuchomie stanowiło „stolicę” osobnego terytorium, którego panem (właścicielem) był możny rycerz Chocimir. Żyjący w pierwszej połowie XIV w. Chocimir, w literaturze historycznej zwany też Chocimierzem lub Kazimierzem z Tuchomia, pochodził z możnego, najpotężniejszego na przełomie XIII i XIV w. pomorskiego rodu Święców. Rodzina ta wywodziła się z okolic Słupska w których posiadała wsie Krępa, Lubuń i Kobylnica oraz nieużytki, na których w XIV w. powstało Łosino, Nie ma pewności, kto był przodkiem rodu. Poznański historyk, Gerard Labuda, nie wyklucz, iż mógł być nim występujący w dokumencie z 1236 r. kasztelan słupski Jan. Wiadomo, iż ów przodek miał dwóch synów, Święcę, któremu ród zawdzięcza swą karierę i nazwę, oraz Wawrzyńca – ojca Chocimierza.



Pierwsza wzmianka o Święcy pochodzi z 1257 r. gdy ten pełnił niski urząd podstolego w Sławnie. Po śmierci księcia pomorskiego Świętopełka, w 1266 r., został przeniesiony do słupska, gdzie objął ważny urząd podkomorzego. W 1275 r. otrzymał od księcia Mściwoja II Godność kasztelana słupskiego będącą najwyższym urzędem na ziemi słupskiej, której częścią składową były wówczas przypuszczalnie zarówno Bytów i Tuchomie. Od tego czasu Święca należał do ścisłego otoczenia księcia pomorskiego i brał udział w najważniejszych wydarzeniach i decyzjach politycznych. W 1286r., w wyniku stłumienia buntu przeciwników politycznych księcia, został wojewodą gdańskim. Był odtąd najważniejszym urzędnikiem na Pomorzu Wschodnim zachowującym jednocześnie godność kasztelana słupskiego. W 1287 r. otrzymał dodatkowo urząd wojewody słupskiego. Wysokiej pozycji politycznej Święcy towarzyszył wzrost liczby jego majątków ziemskich. Poza licznymi wsiami Święca dostał od księcia w posiadanie Ustkę z portem morskim. Rodzina czerpała z niego znaczne zyski. Po wygaśnięciu wschodnio-pomorskiego książęcego rodu Sobiesławców, wraz ze śmiercią ostatniego jej przedstawiciela, Mściwoja II (1294 r.), Święcowie uzyskali jeszcze większe wpływy w państwie, które aprobowali i wspierali kolejni władcy Pomorza: Przemysł II, Władysław Łokietek, oraz Wacław II i Wacław III. Święca zwany „Starym” miał trzech synów: Piotra I z Nowego, Wawrzyńca II z Darłowa j Jaśka I ze Sławna. W 1299 r. Władysław Łokietek nadał najstarszemu synowi Święcy, Piotrowi I, stanowisko kanclerza pomorskiego, a w trzy lata później król Wacław II przekazał mu namiestnictwo i mianował go starostą Pomorza, nadając mu przy okazji miasto Nowe wraz z okręgiem oraz wsie Zbysław i Cekcyn pod Tucholą. Za rządów Wacław III Piotr I Święca osiągnął szczyt kariery urzędowej i został głową rodu. Wówczas otrzymał wieś Serock kasztelani świeckiej i Raciąż ze Stobnem oraz nieco później samą Tucholę.

Od lat 70. XIII w. u boku „Starego” Święcy zaczął się pojawiać znacznie młodszy, przypuszczalnie przyrodni, brat Wawrzyniec I. Nie był on już tak aktywny jak Święca. Całą swoją karierę, którą zawdzięczał starszemu bratu, związał ze Słupskiem. W 1276r. był tu łowczym, a od 1284 r. występował w źródłach jako podkomorzy. Po objęciu przez Święcę urzędu wojewody słupskiego, w 1288 r. Wawrzyniec przeszedł na zwolnioną przez niego słupską kasztelanię. Podobnie jak starszy brat Wawrzyniec znacznie powiększył swój majątek ziemski. Miał dwóch lub trzech synów, a wśród nich Święcę II „młodszego” i Chocimierza. W chwili śmierci Wawrzyniec dysponował 11 wioskami, a w tym osobną enklawą tuchomską.



W Skład tuchomskiego klucza dóbr rycerskich (dominium), czyli zespołu kilku wsi, początkowo wchodziły Tuchomie, Tuchomko i Borzytuchom. Pierwszy raz zostały one wymienione w 1315 r. jako „trzy wsie o nazwie Tuchom" („tres villas nuncupatas Tuchom"). W tym bowiem roku margrabia brandenburski, Waldemar, wystawił przywilej synom Wawrzyńca potwierdzający ich majątek ziemski. „Trzy Tuchomia" przypadły w udziale Chocimirowi, który w kolejnych latach dążył do jak najpełniejszego zagospodarowania swojej posiadłości. W 1345 r., określając się jako „miles de Tuchom" (rycerz z Tuchomia), wystawił dwa dokumenty swym wasalom (giermkom): Henrykowi Rosenowi i Wisławowi. Pierwszy z nich otrzymał dokładnie rozgraniczony obszar leśny, na którym założył późniejszą wieś Modrzejewo. Natomiast Wisław dostał istniejącą już wówczas i wymierzoną na działki wieś Ciemno. Historycy przypuszczają, iż z inicjatywy Chocimira powstały również inne wsie: Chotkowo, Struszewo, Tągowie, Trzebiatkowa i zaginione w późniejszych wiekach Kanice. Co do pierwszej wsi, istnieje hipoteza, iż jej nazwa pochodzi od imienia „Chotek", które mogło być zdrobnieniem imienia Chocimir.



Główną siedzibą („stolicą") 8-wioskowego terytorium Chocimira był zamek w Tuchomiu, który w dokumencie z 1345 r. określono jako „castro nostro Tuchom" („nasz zamek Tuchomie"). Do niedawna sądzono, iż ów zamek stał w miejscu istniejącego do dziś XTX-wiecznego dworu w przysiółku (dawnym folwarku) Tuchomia zwanym Chocimierz. Jednym z dowodów na to miała być znajdująca się pod dworem stara, archaiczna w konstrukcji piwnica. Przeszłość tego miejsca przed kilkoma laty badał historyk Dariusz Piasek i przez swe zgoła odmienne od dotychczasowych poglądów wnioski wprowadził sporo wątpliwości do naszej wiedzy na ten temat. Wiadomo, iż wspomniana piwnica istniała już w 1637 r., a królewscy lustratorzy określili ją wówczas jako piwnicę sklepistą murowaną. Ówczesny dwór był, piętrowy i wybudowany w tzw. „pruski mur”. Według D. Piaska z pewnością nie miał średniowiecznego rodowodu, więc nie mógł być siedzibą Chocimira. Jego zdaniem: „Typowy murowany dwór średniowieczny składał się najczęściej z dwóch do czterech pomieszczeń usytuowanych amfiladowo, to jest w szeregu”. D. Piasek zwrócił uwagę na kolejną informację zawartą w opisie tuchomskiego folwarku, w którym czytamy: „W tyle tego dworu rzeczkę przeszedłszy przez mostek jest dom osobny na kopcu stary po prusku w cegłę murowany, dachówką nakryty”. Badacz komentuje, iż był to budynek „niewielki, o prostym, żeby nie powiedzieć na archaicznym planie” i składał się z trzech pomieszczeń. Do tego był położony na kopcu, „a zatem na sztucznie usypanym podwórku otoczonym ze wszystkich stron wodą i bagnami. Nie trzeba nikogo przekonywać, że miejsce to mogło mieć znaczenie obronne”. D. Piasek uważa, iż sam budynek niekoniecznie mógł być owym zamkiem Chocimira, ale mógł stać w jego miejscu. Niestety, obecnie na tym terenie nie ma żadnego śladu kopca, co D. Piasek tłumaczy jego zniszczeniem w czasie XIX – wiecznych robót melioracyjnych.



Przypuszcza się, iż Chocimir był jedynym synem Wawrzyńca z jego związku z przedstawicielką możnego rodu Stangów w Pomezanii (historyczna, staropruska nazwa obecnych terenów wokół Malborka, Kwidzyna i Iławy). Pozostałe potomstwo Wawrzyńca było przyrodnim rodzeństwem Chocimira. Choć nie znamy imienia matki „pana na Tuchomiu”, wiadomo, iż dziedziczył po niej pewne włości w Pomezanii. W 1333 r. Chocimir otrzymał od wielkiego mistrza Lutra z Brunszwiku, dokument zatwierdzający mu wszystkie dobra ziemskie w krzyżackiej Pomezanii, w tym zgłasza wieś Tychnowy „z przynależnościami”. W owym przywileju wielki mistrz zaznaczył, iż Chocimir, jego żona i ich prawowici następcy mieli posiadać te majątki na prawie chełmińskim. Wspomniał również o tym, iż przysłużył się on Zakonowi w działaniach wojennych prowadzonych przeciwko polskiemu królowi Władysławowi Łokietkowi. O równie wysokim jak dominium tuchomskie znaczenie dóbr w Pomezanii świadczy fakt, iż w 1344 r., Chocimir, wystawiając dokument słupskim dominikanom, określił się jako Chocimir z Tychnów.



Ostatnie informacje o żyjącym Chocimirze pochodzą z wiosny 1345 r. w tym roku rycerz wystawił przywileje dla Ciemna i Modrzejewa, pokazując je swoim wiernym giermkom. Rok wcześniej, wraz z żoną Eufemią, w specjalnym przywileju nadał słupskim dominikanom dochody z młyna w Kobylnicy oraz łąkę i jezioro w granicach tej wsi oraz Łosina i zaginionej osady „Saliz”. W zamian prosił zakonników o modlitwę za dusze ich obojga. Wiadomo, iż Chocimir nie pozostawił przy sobie męskich potomków. Przypuszcza się, iż miał córkę, która wyszła za mąż za rycerza z ziemi chełmińskiej, Jachanda z Plemiąt, który przejął dobra tychnowskie w Pomezanii. Jeden z jego synów nosił imię Chocimir. Po śmierci Chocimir a z Tuchomia jego dobra pod Słupskiem przejęli książęta zachodniopomorscy i przedstawiciele rodu Puttkomerów, których uważa się za boczną, najmłodszą linię Święców bądź za krewnych po kądzieli, czyli w linii żeńskiej. Podobnie było z dominium tuchomskim, które niemal w całości przejęli książęta z dynastii Gryfitów. Wyjątkiem było Chotkowo, które objął w posiadanie Grzegorz Lis, a od 1375 r. Bronisław Puttkamer z Kołczygłów. W 1385 r. książęta zachodniopomorscy za sumę 3000 grzywien oddali ziemię tuchomską w zastaw Krzyżakom, a ponieważ nie byli w stanie tej sumy spłacić, Tuchomie z okolicą na trwale zostało połączone z ziemią bytowską. Nieco wcześniej, za sumę 250 grzywien, Krzyżacy odkupili od Puttkomerów Chotkowo, które również podporządkowali władzy zamkowej Bytów.



Wkrótce po śmierci Chocimira nastąpił upadek znaczenia jego rodu, a w konsekwencji jego wygaśnięcie w linii męskiej. Ale w historii Pomorza zapisali się głównie za sprawą „zdrady Święców” z początku XIV w., kiedy po nagłym zgonie młodego króla Wacława III Pomorze na krótko zajął Władysław Łokietek. Nie miał zaufania do Piotra I Święcy i nie mianował go starostą Pomorza. W ten sposób Święcowie znaleźli się w opozycji do nowego władcy. Jednocześnie biskup kujawski, Gerward, wytyczył skargę przeciwko Piotrowi Święcy o przejęcie przez niego w czasie namiestniczych rządów dochodów biskupich z Pomorza Gdańskiego. Sąd polubowny skazał go na zapłacenie 2000 grzywien toruńskich. Ta gigantyczna na owe czasy suma zrujnowałaby go całkowicie. Chcąc tego uniknąć, Piotr I zwrócił się do Łokietka o pokrycie kosztów za czas namiestnictwa na Pomorzu, ale wsparcia nie otrzymał. W 1307 r. Piotr zdecydował się wraz z całym rodem przejść pod zwierzchnictwo margrabić w brandenburskich, przyjmując od nich w lenno ziemie: darłowską, sławienską i polanowską oraz Tucholę i Nowe. W zamian miał im ułatwić podbój Pomorza Gdańskiego. Nadto, w dożywocie dla ojca i stryja uzyskał sprawowane przez nich urzędy kasztelańskie w Słupsku. Ter fakt nazywa się w historii właśnie „zdradą Swięców". Rok później zmarł twórca potęgi rodu Święcą zwany „Starym". Za nim Brandenburczycy po zajęciu ziemi sławieńsko-słupskiej ruszyli na podbój reszty Pomorza Gdańskiego, Łokietek no przełomie 1307 i 1308 r. uwięził Piotra w Brześciu. Po uwolnieniu, w 1310 r. Piotr nie przejawiał już większej aktywności politycznej, pozostając na służbie margrabiów brandenburskich i Krzyżaków W dłuższej perspektywie margrabiom udało się utrzymać tylko zachodnią część Pomorza Gdańskiego (ze Słupskiem), gdzie Święcowie osiągnęli dziedziczne panowanie nad ziemią sławieńską, darłowską i polanowską. W wyniku kolejnych zawirowań politycznych, od 1317 r. Święcowie z lenników brandenburskich stali się lennikami książąt zachodniopomorskich, którzy starali się za wszelką cenę umniejszyć ich znaczenie. W 1313 r. Piotr zmuszony był przekazać Krzyżakom Nowe, zachowując czasowo Tucholę i ostatecznie osiadł w Polanowie. Tam zmarł na przełomie 1326 i 1327 r., a jego następcą został Piotr II, który nie posiadał już takich wpływów jak ojciec. W 1352 r. Krzyżacy wymusili na nim sprzedaż Tucholi. Ród Święców zaczął raptownie ubożeć. W rok później pozbawiono ich terenów wokół tego miasta. Na rzecz biskupów kamieńskich w 1348 r. utracili Sianów, a rok wcześniej na rzecz książąt wołogoskich Sławno. Piotr II po raz ostatni w dokumentach został wspomniany w 1353 r., a ostatni męski przedstawiciel rodu, Piotr III (syn Jaśka I, wnuk „Starego" Świecy), w 1357 r. Uważa się, iż po tej dacie ród Święców wygasł.