Oficjalny portal Gminy Tuchomie

Początki wsi sięgają XIVw., gdy okolica ta należała do rodu Święców. Pierwsza wzmianka o Tuchomiu ukazała się w pisanej po łacinie kronice z roku 1315. Graf Waldemar z Branderburgii potwierdza przekazanie trzech wiosek o wspólnej nazwie „Tuchen” rycerzowi Kazimierzowi (Chocimierz, Godzimirus) Swenzo jako lenno.

W pierwszej połowie XIVw. po opanowaniu ziemi bytowskiej przez Krzyżaków, część klucza tuchomskiego stanowiła odrębne dominium, nie podlegające władzy krzyżackiej. W 1385 roku książęta słupscy Warcisław II i Bolesław VIII, którzy po śmierci Chocimierza posiadali ziemię tuchomską, obejmującą wówczas Modrzejewo, Trzebiatkowo, Ciemno, Tągowie, Tuchomko, Chotkowo oraz zaginioną osadę Konice (Conitz), oddali ja w zastaw Krzyżakom za sumę 3000 grzywien. Zakon nazwał wieś Goschmerstuchen. Ziemia tuchomska została złączona z ziemią bytowską, którą zarządzał prokurator bytowski mający prawa uprawnienia komtura, a podlegał bezpośrednio wielkiemu mistrzowi. Ziemia bytowska była uważana za najuboższy rejon państwa krzyżackiego. Przyczyną była m. in. mało urodzajna gleba. Mieszkała tu rodzima ludność kaszubska, której w okresie intensywnej krzyżackiej akcji kolonizacyjnej nie zagrażało wyparcie przez żywioł. Powodem tego była wspomniana mała atrakcyjność gospodarcza tych ziem.

W roku 1400 Tuchomie otrzymało przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim. Prokurator bytowski Jacob von Reinach przekazał obywatelowi Staneken urząd sołtysa zobowiązując go jednocześnie do zagospodarowania ziemi tuchomskiej. W miejscu rycerskiego grodu Chocimierza Krzyżacy założyli folwark z zarodową hodowlą koni bojowych. Zarządcy krzyżaccy nadzorujący stadniną koni pozostawili nawet notatki z lat 1404 i 1405 o wydatkach na naprawę tego budynku. Pod panowaniem Zakonu ziemia tuchomska znajdowała się do roku 1455, wtedy to przeszła pod panowanie książąt pomorskich. Kaziemierz Jagiellończyk przekazał ziemię bytowską i lęborską księciu słupskiemu Erykowi II w nadzór. Jednak w 1460 roku Eryk II przekazał ziemię bytowska i lęborska ponownie Zakonowi na skutek zerwania przymierza z Polską . Po klęsce Zakonu w wojnie z Polską Bytów i Lębork wróciły ponownie pod panowanie Eryka II w 1466 roku.

W roku 1526 ziemia ta stała się lennem Polskim, a po śmierci ostatniego potomka księcia pomorskiego Bogusława XIV (zmarł 10.03.1637 r.) przeszła w roku 1637 pod władanie króla polskiego. Okres rządów polskich trwał jednak zaledwie dwadzieścia lat do roku 1657. W tym też okresie na fali reformacji większość ludności miejscowej stała się protestantami . Ze względu na rodzimą ludność kaszubską pastorzy musieli posługiwać się językiem kaszubskim W 1586 roku pastor Szymon Krofey wydał w Gdańsku pierwszy druk polsko – kaszubski: „Duchowe piesnie D. Marcina Luthera y ynssich naboznich mężów. Z niemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone”. Kancjonał był napisany w języku polskim z domieszką słów i form słowińsko – kaszubskich. Dalszy okres historii Tuchomia to ponowne przejęcie panowania przez - elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma, jako lenno dziedziczne. Po roku 1657 następowała kolejna protestantyzacja ziemi bytowskiej, przeprowadzona przez elektora z dużym nakładem starań. Protestantyzacja tego terenu była daleko posunięta. Wynikało to przede wszystkim z faktu, ze zakorzeniła się w XI w. Pogłębiał ja elektor, mający znaczne możliwości ograniczania wpływów rzymsko – katolickich. Traktat bydgoski dał mu prawo patronatu (przetrwało to do roku 1945), a przede wszystkim prezenty, czyli zatwierdzenie biskupiego kandydata na probostwo katolickie. Zastrzeżenie, aby prezenta były udzielane w ciągu dwóch miesięcy stało się przysłowiową furtką do elektorskiej polityki kościelnej. Polegała ona na tworzeniu nowych parafii dla osadzenia duchownych ewangelickich.

W roku 1670 wybudowano w Tuchomiu pierwszy ewangelicki kościół. Cztery lata później spłonął .Budowa nowego kościoła przeciągnęła się aż do 1691. W 1704 roku niewielka liczba katolików wybudowała w Tuchomiu nowy kościół drewniany, na miejsce spalonego z częścią wsi w 1695. Część mieszkańców wsi do końca XIX w. posługiwała się językiem kaszubskim i była wyznania katolickiego. W 1704 roku ta niewielka liczba katolików wybudowała w Tuchomiu nowy kościół drewniany, na miejsce spalonego z częścią wsi w 1695, który w roku 1708 decyzją biskupa kujawskiego Stanisława Szembeka stał się kościołem filialnym parafii Niezabyszewo.

W 1772 roku nastąpił pierwszy rozbiór Polski i włączenie w jego wyniku lenna lęborsko – bytowskiego w skład państwa pruskiego, a wraz z nim Tuchomia. W 1777 roku ziemię lęborsko – bytowską przyłączono do prowincji pomorskiej, do jej części wschodniej (Hinterpommern) jako jeden z powiatów ( Lauenberg – Bütowschen Kreis). Naczelną władzą nowo utworzonego powiatu był landrat mający siedzibę w Lęborku. Z kolei w roku 1848 przeprowadzono nowy podział administracyjny, w wyniku czego powstał odrębny powiat bytowski z oddzielnym landratem i sejmikiem powiatowym. Szerokie zmiany przyniosła pierwsza polowa XIX w. w administracji Kościelnej. Wówczas na malejącą liczbę katolików w 1819 r. połączono dekanaty bytowski i lęborski. W 1821 r. papież Pius VII bullą cyrkumskrypcyjną „De salute aniomarum” z 16.07 ustalił nowe granice diecezji w państwie pruskim. Parafię Bytów przyłączono do nowo utworzonego biskupstwa chełmińskiego z siedzibą w Pelplinie. W 1702 roku do Kościoła przynależało 70 katolików. Stopniowe zmiany zachodziły w drugiej połowie XVII w i XIX w. Około 1710 funkcjonowała we wsi szkoła, prawdopodobnie rozpoczął się napływ na te tereny ludności napływowej z zachodu. Wieś rozwijała się szybko i pod koniec wieku w 1780 roku była tu papiernia, dwa młyny zbożowe, gospoda i kuźnia. Na początku XIX wieku było tu 289 mieszkańców, w połowie wieku około 715 ( w tym 59 katolików). Wtedy też zbudowano drogę łączącą Bytów z Miastkiem. W latach 1896 – 1889 zbudowano nowy kościół ewangelicki w stylu neogotyckim( więcej informacji w dalszej części opracowania). Świątynię katolicką , która istnieje obecnie zbudowano w roku 1906 na miejscu zniszczonej w kolejnym pożarze w dniu 14.07.1899. W czasie budowy kościoła nabożeństwa odprawiano tymczasowo w sali restauracyjnej (tanecznej) u Wehlowa. Postawiono kościół murowany z drewniana wieżą, która przetrwała w prawie niezmienionej formie do początku lat 90-tych XX wieku.

Wiek XIX był okresem wzmożonej germanizacji. Rugowano wtedy wszystko co polskie i rodzime. Ówczesny pastor Müller z Tuchomia chełpił się tym, iż położył kres wygłaszaniu mszy w języku polskim. Konferencja wersalska przyznała w roku 1919 ziemie tuchomską Rzeszy Niemieckiej. W latach 1911 – 1927 w lokalii tuchomskiej pracował ks. Julian Bistram. Ksiądz Bistram przyczynił się do tego , iż po kilku wiekach Tuchomie ponownie stało się odrębną parafią, ale był on jednocześnie germanizatorem swej parafii. Urzędnik konsulatu polskiego w Pile S. Szydłowski w roku1931 w następujący sposób opisał ks. Bistrama: „Zaciekły nacjonalista i germanizator(...) .Z ambony agituje przeciw polskim szkołom i roztrząsa sprawy wyborcze, w ten sposób pouczając swych parafian : głosujcie na Niemców, bo Polacy tu i tak nie przyjdą.” Zapewne taka postawa przyczyniła się do przeniesienia wikarii lokalnej w Tuchomiu w roku 1931 do rangi parafii, jako jedynej na Pomorzu w tych latach. W 1909 r. oddano do użytku linię kolejową pomiędzy Bytowem a Miastkiem. W tym tez okresie zaczęto budować lokalne drogi ułatwiające komunikację z okolicznymi wsiami: Ciemnem, Modrzejewem, Piasznem i Tuchomkiem. Mieszkało tu wówczas ponad 880 ludzi.

Początek wieku XX to również nasilenie konfliktów narodowościowych, walka ludności kaszubskiej o zachowanie swej tożsamości. Po I wojnie światowej niedaleko przebiegła granica państwowa, Tuchomie znalazło się po stronie niemieckiej. W związku z dojściem w 1933 roku w Niemczech Hitlera do władzy, Tuchomie liczyło prawie 900 mieszkańców ( w tym 145 katolików). Wówczas ks. Bistram poprosił władze kościelne w Pile o zezwolenie na ograniczenie nabożeństw polskich do jednego w miesiącu, gdyż dotychczas odprawiano je po dwóch kolejnych niemieckich. Uznał, że ludność polska stanowiła jedyne ź parafian ( zaniżył ten stosunek na niekorzyść Polaków), a obecnie ich nie ma. Gmina , a zarazem parafia Tuchomie obejmowała wówczas następujące miejscowości: Masłowice, Masłowiczki (Gross und Klein Massowitz), Tuchomko ( Klein Tuchom), Modrzejewo (Moddrow), Nowe Huty (Neuhütten), Piaszno (Pyafchen), Trzebiatkowo (Radensfeld), Tągowie (Tangen), Ciemno (Zemmen).

W roku 1940 proboszczem został ksiądz prałat dr Jan Hinz urodzony 22.XII 1905 w Studzienicach z ojca Ignacego i matki Anny z domu von Cyrson. Pełnił on poprzednio posługę kapłańską m. in. w Sypniewie i Złotowie. Swoją długoletnią pracę w parafii (do 1976) wywarł na niej niezatarte piętno. Warto wspomnieć, że w okresie II wojny światowej ks. Hinz odprawiał nabożeństwa dla Polaków (cicha Msza Święta) w pierwszą niedzielę miesiąca o godz 11.30, gdyż według nakazu władz rejencyjnych, Msza święta polska mogła być odprawiana tylko w pierwszą niedzielę miesiąca między godziną 10 – tą, 12 - tą. Rok 1945 kończył pierwszą epokę w historii parafii, datującej się od IV wieku. Okres ciągłych zmian przynależności państwowych, okres reformacji, rekatolizacja, a następnie germanizacja.

Opracował:
Jan Woźniak